Pomnik składa się z 5 –ciu brył oraz trzech krzyży. Ogrodzony teren ażurowym płotem – betonowe krzyże w 30 rabatach. Znajdują się tablice z nazwiskami pomordowanych – znikoma liczba z tych, którzy tu leżą. Jeden z nagrobków w typie macewy, z napisem w języku hebrajskim, polskim i angielskim upamiętnia martyrologię Żydów w latach 1942-1945. Na tablicy umieszczonej przed wejściem widnieje napis:

„Na cmentarzu tutejszym spoczywają zwłoki ponad 15 tys. osób, zamordowanych przez oprawców hitlerowskich w latach 1940-1945 w masowych egzekucjach. Wśród pomordowanych  znajduje się wielu aktywnych bojowników o wolność i demokrację, jak również wielu więźniów z radomskiego więzienia i mieszkańców getta. Cześć ich pamięci!”.

Do pierwszej egzekucji na Firleju doszło 4 kwietnia 1940 roku. Niemcy rozstrzelali wówczas 145 chłopów ze wsi Gałki, Gielniów i Mechlin oraz wsi Stefanków (70 męźczyzn) za udzielanie pomocy oddziałom majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. Zamordowanych zasypano piachem. W maju 1940 roku rozstrzelano ok. 3500 osób – cywilów, żołnierzy, nauczycieli czyli inteligencję, partyzantów, rolników, którzy odmawiali przekazywania kontygentów. Transporty liczyły od kilku do kilkuset osób, choć zdarzyły się transporty z pojedynczymi ludźmi. Pomimo przemyślanych prób likwidacji dowodów ludobójstwa (w 1943  roku okupanci sprowadzili tutaj specjalne, ruchome krematoria oraz młyny), dzięki naocznym świadkom egzekucji m. in. mieszkańcom ukrytym w okolicznych lasach, po wojnie udało się odnaleźć ciała wielu ofiar ludobójstwa jak również ujawnić niektóre okoliczności zbrodni.  Na przykład gdy samochody wiozące na Firlej skutych drutem skazańców grzęzły na leśnej drodze – teren piaszczysty – wyciągano najbardziej wyczerpanych i żywych składając ich pod koła, aby samochody mogły szybciej wydobyć się z grzęzawiska oraz drugi przykład – dwóch Niemców przywiozło skazańca w wieku ok. 10 lat i zastrzelili go.

W 1945 roku odbył się zbiorowy pogrzeb, pochówek ofiar egzekucji, których według różnych źródeł było 12.000-15.000. Dla upamiętnienia tego miejsca ustawione zostały trzy drewniane krzyże oraz symboliczny grób z metalowym krzyżem i tablicą. W 1969 roku staraniem środowisk kombatanckich przystąpiono do prac nad  wzniesieniem pomnika ku czci poległych – w 1975 roku zakończono budowę. Oficjalne odsłonięcie nastąpiło w 1976 roku. Pomnik powstał wg. projektu radomskiego artysty plastyka Macieja Paterkowskiego.

Napis na pomniku:

„W hołdzie zamordowanym przez hitlerowskiego okupanta w latach 1939-1945. Społeczeństwo Radomia -1975.”

Wygląd obecny różni się od pierwotnej wersji. Zmiana na trzy krzyże oraz cierniową koronę nastąpiła za sprawą długoletnich starań Pana Piotra Kozakiewicza – od 1994 r. do 2005 r., projekt zmian opracował mgr inż. arch. Tadeusz Derlatka. Na postumencie umieszczone jest godło polski oraz napisy. Oto treść jednego:

„Pomnik wzniesiony w 1975 r., a przebudowany w 2005 r. jest znakiem miłości Boga do człowieka górującym nad mogiłami, który pozostawiony potomnym, aby czas nie przyćmił pamięci o tej bolesnej historii”.

1 listopada 2005 r., w dniu Wszystkich Świętych biskup radomski,  Zygmunt Zimowski, poświęcił pomnik.

W dniu 30.03.2014 roku o godzinie 10:30 nastąpiło poświęcenie dwóch nowych krzyży dębowych na terenie miejsca Pamięci Narodowej za pomnikiem. Krzyże te zostały postawione w miejsce starych, które uległy zniszczeniu przez warunki atmosferyczne. Krzyże zostały postawione po II Wojnie Światowej przez okoliczną społeczność wsi Firlej, Wincentów, Młynek Janiszewski, jak i miasta Radomia w miejscu pomordowanych przez niemieckiego okupanta.

Podczas święcenia Krzyży obecni byli: ks. dr Dariusz Karasek – proboszcz parafii pw. św. Maksymiliana Kolbego, dyrektor Cmentarza Komunalnego mgr inż. Jan Maciaszek, z-ca dyr. Cmentarza Komunalnego mgr Elżbieta Fiołna-Bulira, kierownik d/s eksploatacji terenów cmentarza mgr inż. Tadeusz Aleksandrowicz oraz radny Rady Miasta i Gminy Radom Jan Maniak a także przedstawicielka redakcji „Gościa Niedzielnego”.

 

W latach 2014 – 2015 zostało wykonane nowe ogrodzenie oraz nowa tablica informacyjna. Ogrodzenie składa się z kształtowników metalowych z elementami stylizowanego krzyża kolor czarny na szarej betonowej podmurówce. Koszt inwestycji to ok. 166.197 zł. Inwestycję sfinansowali: Wojewoda Mazowiecki, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Gmina Miasta Radomia.

 

Jan Maciaszek

Opracowano na podstawie albumu „Nekropolie Radomia” – wydawnictwo SKRZCK. – 2008 r.